اسطوره‏شناسى شینتو ( 1 )

 

بى‏نظمى آغازین و نمو حیات یزدان‏شناخت ⁽²³⁾ مشخصى در شین‏تو نبود، اما، چرخه معینى از اسطوره‏هاى کیهان‏شناختى را مى‏توان در آن بازشناخت. مى‏گویند که از آن بى‏نظمى آغازین ⁽²⁴⁾ که به دریاى گل و لاى فروپوشیده در تاریکى مى‏مانست، سه خدا بیرون آمدند. سر این سه سرور مرکز آسمان (آمه ـ نو ـ میناکه ـ نوشى) ⁽²⁵⁾ ، یا فرمانرواى سرزمین جاودانه (کونى ـ توکو ـ تاچى) ⁽²⁶⁾ بود، و آن دو تابع وى بودند، و یکى پدیدآورنده والا (تاکا ـ مى ـ موسوبى) ⁽²⁷⁾ بود و آن دیگرى خدا یا پدیدآورنده اسرارآمیز ⁽²⁸⁾ یا خدایى (کامى مى ـ موسوبى) . این زوج آخرى به نظر مى‏رسد که رمز اصول نر و ماده تولید و زایش باشند و گاهى آن‏ها را همان نرینه‏خدا یا نرخدا (کامى روگى) ⁽²⁹⁾ و مادینه خدا (کامى رومى) ⁽³⁰⁾ دانسته‏اند؛ یعنى همان پدرخدا و مادر خدا که مدام آن‏ها را در آیین‏ها به نیایش طلب کرده‏اند . ⁽³¹⁾

اما این سه‏گانه اول بدون فرزند از میان رفتند و پس از آن‏ها یک سلسله خدایان همانند آمدند که خودانگیخته یا خلق‏الساعه و مستقل از یکدیگر پدید آمده بودند. همه آن‏ها از بى‏نظمى آغازین پدید آمدند و بى هیچ نشان ناپدید شدند. اما لقب‏هاشان نشان مى‏دهد که غرض از آن‏ها این بود که نیروهاى تولید یا زایش خودانگیخته را، مثل لجن، بخار و جرم‏ها، که فکر مى‏کردند آن‏ها چنین‏اند، انسان‏واره کنند.

به این‏ها مى‏گویند خدایان آسمانى در هفت نسل، و از خدایان خاکى که مى‏گفتند روى زمین کار مى‏کنند متمایزند. سؤال جالب این است که آیا اولى به آن گروه از خدایانى تعلق داشت که دیگر پرستیده نمى‏شدند، یعنى خدایان فراموش شده بودند، یا فقط انتزاعاتى‏وام گرفته از بیرون‏بودند. هرچند شاید هرگز نتوان‏منتظر جواب‏نهایى این مسئله بود، اما نگارنده تمایل به گزینه اول دارد، به خاطر برخى همانندى‏ها در دین‏هاى دیگر.

آخرین زوج این سلسله، نرى که دعوت مى‏کند (ایزانا ـ گى) و ماده‏اى که دعوت مى‏کند (ایزانا ـ مى) است. مى‏گویند که این دو به فرمان خدایان آسمانى به زمین آمدند تا جهان خاکى را پدید آورند. به احتمال زیاد آن‏ها را تجلیات خاکى اصول نر و ماده سه‏گانه آغازین مى‏دانستند . آن‏ها چیزهاى بسیارى را یگانه کردند و به زایش پرداختند: اول از همه مجمع‏الجزایر ژاپن را پدید آوردند و سپس چیزها یا ارواح را مثل آب‏ها، بادها، کوه‏ها، کشتزارها، مه‏ها، غذاها، آتش و مانند این‏ها. این را آشکارا تولید و زایش جنسى مى‏دانستند، در حالى که از طرف دیگر، باور به زایش خودانگیخته و دگردیسى حتى در داستان‏هاى تولد فرزندانشان نیز دیده مى‏شود؛ عقیده بر این بود که این دو وجه زایش در کنار هم وجود دارند. هر چیز زاده یا تولید شده را کامى، یا خدایان و ارواح مى‏خواندند، گرچه در عمل فقط چند تا از آنان پرستیده مى‏شدند. میانشان تمایز جنسى برقرار بود، اما هیچ نقش مهمى در اساطیر و آیین نداشت، شاید به این دلیل که جان ژاپنى هنوز به حالت انسان‏وارگى قطعى نرسیده بود .

سرانجام، زوج خدایى، فرمانروایان جهان را پدید آوردند، مثل بانوخداى آسمان‏افروز (آما ـ ته‏راسو اومى ـ کامى) ⁽³²⁾ فرمانرواى ماه (تسوکى ـ یومى) ⁽³³⁾ و پهلوان تیزتک دلیر [بى‏باک خشمگین‏] (تاکه‏هایا سوسانوو ⁽³⁴⁾ ) ⁽³⁵⁾ . قلمرو نور، از جمله آسمان و زمین، به بانوخداى خورشید [آماته‏راسو] منسوب بود، قلمرو شب به خداى ماه، اما اقیانوس، همراه با قلمرو چیزهاى پنهان، به فرمانروایى تیزتک [سوسانوئو] سپرده شده بود. خداى ماه هرگز نقش برجسته‏اى بازى نمى‏کرد؛ فرمانروایى عالم میان دوتاى دیگر تقسیم شده بود، تقسیمى بود که مى‏بایست اهمیت زیادى در روایت‏هاى اسطوره‏اى داشته باشد، چون امکانش هست که بازتاب برخى رویدادهاى سیاسى و اجتماعى در آن‏ها باز شناخته شود، همان‏طور که پس از این خواهیم دید.

به این ترتیب، زوج خدایى پدیدآورندگان حیات روى زمین بودند، اما زندگى با لنگه ضرورى‏اش، یعنى مرگ، همراه بود. اسطوره‏شناسى به ما مى‏گوید که چگونه خداى مادینه، که بعدا روح شر و مرگ شد، به هنگام پدیدآوردن آتش، گرفتار مرگ شد و به مقام زیرین خاک رفت که آن‏جا را مرگ و تاریکى فراگرفته‏اند. در این مورد مرگ را ظاهرا چیزى از طریق تب تصور مى‏کردند و آن را اولین نمونه نیستى و فنا مى‏شمردند. خداى نرینه، مثل اورفه، همسر درگذشته‏اش را تا جایگاه تاریکش دنبال کرد، سعى کرد که با روشن کردن مشعل به او نگاه کند، در حالى که مادینه در هراس بود، چون که بدنش داشت تجزبه مى‏شد. ماده از این بى‏شرمى خشمگین شد و سپاه ارواح خبیث و زنان خشمگین را واداشت که نر را دنبال کرده، او را در قلمرو مرگ و تاریکى زندانى کنند. نر چون تعقیب‏کنندگان را پس راند به مرز میان جهان ظلمت و قلمرو نور رسید و آن‏جا گذرگاه را با سنگى عظیم بست و آن دو خدا روى این حصار کلماتى رد و بدل کردند. ماده تهدید کرد که هزار نفر را در قلمرو او خواهد کشت، و از آن طرف هم نر در جوابش گفت که او هم هر روز پانصد نفر بیش از این تعداد خواهد زایید. به‏روشنى پیداست که غرض از این داستان، تبیین نسبت زاد و مرگ‏ها در جهان انسانى است. به این ترتیب، مرگ نمى‏توانست جاى زندگانى را بگیرد، اما هراس مرگ در این داستان بیان شده، و در آن بیمارى‏ها و خطرات با آلودگى یکى دانسته شده، که باید با تطهیر از میان برود. گفته‏اند که عمل تطهیر را خداى نر آن‏گاه باب کرد که پس از گریختن از دام مرگ، خود را در دریا شسته بود . از آن پلیدى و آلودگى صورت‏هاى گوناگون ارواح خبیث پیدا شدند که آن‏ها را از قلمرو ظلمت با خود آورده بود. بر آنند که این ارواح خبیث یا شر هنوز در میان انسان‏ها مى‏پلکند و همه جور شر و دردسر درست مى‏کنند.

 

منبع: مجله هفت آسمان، شماره 5

----------------------------------------

«~ 23. theogony ~»

«~ 24. chaos ~»

«~ nushi ـ minaka ـ no ـ 25.Ama ~»

«~ tacho ـ toko ـ 26.Kuni ~»

«~ musubi ـ mi ـ 27. Taka ~»

«~ musubi ـ mi ـ 28.Kami ~»

«~ rogi ـ 29. Kami ~»

«~ romi ـ 30. Kami ~»

.31 قیاس کنید با: آستون، شین‏تو، ص .35 او فکر مى‏کند که دین سه‏گانه آغازین یک پذیرش سه‏گانه چینى واقعیت نهایى و دو اصل آن است، یعنى یین و یانگ. هم‏چنین بحث دانشمندان ژاپنى سر این است که آیا آمه نو میناکا نوشى و کونى توکو تاچى دو خدا بودند یا یک خدا .

«~ kami ـ terasu Omi ـ 32. Ama ~»

«~ yomi ـ 33. Tsuki ~»

«~ 34. Takehaya Susanoo ~»

.35 سنت دیگرى مى‏گوید که این خدایان را فقط خداى نر زایید، و این هنگامى بود که او داشت لکه‏هایى را که در دیدارش از جهان زیرین خاک به آن‏ها آلوده شده بود مى‏شست. این تفاوت تأثیر چندان زیادى بر کل چرخه اسطوره‏ها ندارد، اما دانستن این نکته نیز جالب است که در این نسخه دوم، خورشید و ماه از چشم‏ها زاییده شده‏اند و توفان‏خدا از منخرین .