در عهد عتیق دو جنبه بارز از شخصیت‏خدا مورد عنایت قرار مى‏گیرد; یکى آفرینش و دیگرى اراده و خواست . خدا در عهد عتیق از سویى آفریدگارى است توانمند که گویى از مقامى بالاتر و فراتر برآدمى حکم مى‏راند و از سوى دیگر خدایى است که در سرنوشت مردم دخالتى مستقیم دارد و در تاریخ آنان مداخله مى‏کند . ⁽¹⁴⁾

در سه فصل اول سفر پیدایش، تصویر پیچیده و مرموزى از خداى خالق ارایه شده است; خدایى که انسان را از گل آفرید ⁽¹⁵⁾ و در پى آن بود که با وى رابطه‏اى حسنه داشته باشد، ولى انسان بر خلاف این خواست‏خدا به انحراف رفت . ⁽¹⁶⁾ در مقابل این خطا، خداوند آدمى را نمیراند و نابود نکرد تا نسلى نو برپا کند، بلکه در تاریخ انسان داخل شد و بى‏آن‏که اختیارش را از او بازستاند، سرنوشت او را رقم زد . براساس کتاب مقدس، شروع زندگى یهوه در میان عبرانیان با عنوان «خداى طوفان‏» ⁽¹⁷⁾ بوده است; آنگاه که عبرانیان را از وزش ناگهانى باد و از دست تعقیب‏کنندگان مصرى رهانید . ⁽¹⁸⁾

خداى عهد عتیق خدایى است‏با کسوت شهریارى; خدایى که پادشاه زمین است، ⁽¹⁹⁾ خدایى پرشکوه که چون برمى‏خیزد، زمین از هیبتش به لرزه مى‏افتد، ⁽²⁰⁾ خدایى چنان پرشکوه که پادشاهان شکوهمند عالم هستى از شکوهش خواهند ترسید . ⁽²¹⁾

خداى عهد عتیق، خدایى است قانون‏گذار; خدایى که براى کمترین چیزها سخت‏ترین قانون‏ها و کمرشکن‏ترین آن‏ها را وضع مى‏کند ⁽²²⁾ رابطه آدمى با این خداى قانون‏گذار تنها و تنها در چارچوب قانون معنا پیدا مى‏کند . آدمى خارج از این قانون هیچ‏گونه ارتباطى با خدا یا درکى از او ندارد . از آنجا که این قانون یک حکم بیرونى است و نه درونى، رابطه انسان با خدا رابطه‏اى ست‏خشک، سرد، خالى از عشق و عاطفه، و آمیخته با ترس و اکراه; رابطه‏اى که در سایه‏سار آن، آدمى هیچگاه به احساس آرامش نمى‏رسد; احساس آرامشى که بى‏تردید یکى از انگیزه‏هاى اصلى گرایش آدمیان به دین به‏شمار مى‏آید .

در چنین پیوندى میان بنده و خدا، انسان موجودى مکره است; موجودى که برخلاف میل خود و تنها به دلیل این‏که حاکم، فرمان رانده است‏باید مطیع باشد; مطیع فرمانى که از بالا آمده است و او نمى‏داند و نباید بداند که این حکم چرا و براى چه بر وى رانده شده است . روشن است که در چنین تعاملى بنده با رغبت و شوق به انجام فرمان تن نمى‏دهد و تلاش مى‏کند به هر شکل ممکن خود را از زیر بار فرمان برهاند . گاه تظاهر به نشنیدن یا ندانستن و نفهمیدن مى‏کند و گاه در اجراى حکم اهمال کرده، آن را به تاخیر مى‏اندازد و در یک کلام مى‏کوشد تا از آن بگریزد و شانه خالى کند و در نهایت اگر هیچ راه فرارى نیافت‏به میزان رفع تکلیف به آن تن مى‏دهد و به اندازه‏اى فرمانبردار مى‏شود که مولا نتواند به بهانه ترک فرمان، او را مجازات کند و با انجام این اندک، گمان مى‏کند به تمام آنچه باید انجام دهد، عمل کرده، بیش از این وظیفه‏اى ندارد . در مقابل، مولا مى‏کوشد تا اجازه ندهد بنده گریز پایش به مقصود خود برسد و از زیر بار حکم بگریزد . به همین دلیل بر فرمان خود اصرار مى‏کند، بر سختى‏هاى آن مى‏افزاید، مراقبت‏خود را بیشتر مى‏کند تا ساده‏تر بتواند مچ‏گیرى کند . آنقدر این گریز و تاکید ادامه پیدا مى‏کند که در نهایت، بنده تسلیم شده، به قانون تن مى‏دهد; البته تن‏دادنى از سنخ اجبار و اکراه .

 

منبع : فصلنامه هفت آسمان / مهراب صادق‏نیا

------------------------------------------

 14) جو ویور، درآمدى بر مسیحیت، ترجمه حسن قنبرى، ص 39

15) پیدایش: 2: 7                                       16) درآمدى بر مسیحیت، ص 44

17. Strom God.

18) خدا و آدمیان، ص 98                 19) دورانت، تاریخ تمدن، ج‏1، ص 273

20) اشعیا: 2: 21                                     21) مزامیر: 102: 15

22) هگل، استقرار شریعت، ترجمه باقر پرهام، ص 37