بنى‏اسرائیل در تعاملشان با خدا با تکیه بر این باور که آن‏ها قوم برگزیده خدایند و البته تنها قومى که چنین ویژگى‏اى دارد و با تکیه بر این باور، که وجه و اعتبار هر خدایى بستگى به رفاه حال پیروانش دارد، معتقد بودند که خدا در هنگام مشکلات و سختى‏ها به یاریشان خواهد شتافت . به همین دلیل، آنان در گفت‏وگوهاى بى‏شمارشان با یهوه در هنگام مشکلات این نکته را به وى یادآورى مى‏کردند که آنان قوم خدایند و پسندیده نیست که اعتبار یهوه با دست‏وپنجه نرم کردن قومش با مشکلات و سختى‏ها به خطر بیافتد، در جریان ساختن گوساله و پرستش آن که به وسیله قوم یهود و در غیاب موسى صورت گرفته بود، آنجا که خدا خشم مى‏گیرد و اراده هلاک بنى‏اسرائیل را مى‏کند، موسى به تضرع و زارى، خدا را به این نکته یادآورى مى‏کند که این قوم، قوم اویند:

«موسى نزد یهوه، خداى خود تضرع کرده، گفت: اى خداوند، چرا خشم تو بر قوم خود که با قوت عظیم دست زورآور از زمین مصر بیرون آورده‏اى، مشتعل شده است، چرا مصریان این سخن گویند که ایشان را براى بدى بیرون آورد . . . پس خدا از آن بدى که گفته بود به قوم خود برساند، رجوع فرمود» . ⁽⁴³⁾

نکته دیگرى که در شکل‏گرفتن تعامل خدا با یهودیان نقش غیرقابل انکارى داشت، این است که خدایى که عهد عتیق از آن سخن مى‏گوید، خدایى است که معمولا رفتار خویش را با بندگانش براساس پیمان و معاهده پى‏ریزى مى‏کند و معمولا آنان خدا را تنها در قالب پیمان مى‏شناسد و این پیمان است که چگونگى تعامل خدا و بشر را مشخص مى‏کنند . این پیمان‏ها اگرچه مخصوص بنى‏اسراییل هستند، ولى در موسى و تاریخ آیین موسوى انحصار نیافته‏اند . در تورات، دست‏کم از چهار پیمان که بیان‏گر رفتار خدا با آدمیان است، سخن به میان مى‏آید; پیمان نخست، پیمان خداوند است‏با حضرت نوح مبنى بر این‏که دگرباره دنیا هرگز با طوفان نابود نگردد . نشان این پیمان بدون قید و شرط بوجودآمدن رنگین‏کمان بود . ⁽⁴⁴⁾ پیمان دوم با ابراهیم در سن نود سالگى ایشان . براساس این پیمان خداوند ابراهیم را پدر امتى بزرگ خواهد ساخت و به وى و نسل او برکت‏خواهد داد . ⁽⁴⁵⁾ در مقابل، ابراهیم به نشان پذیرش این پیمان مى‏بایست، تمام اولاد پسر اسلاف خود را ختنه کند . ⁽⁴⁶⁾ پیمان سوم که در عهدعتیق از آن سخن به میان مى‏آید، پیمان خداست‏با موسى . این پیمان هنگامى صورت گرفت که به دلیل وخامت اوضاع بنى‏اسرائیل در مصر، موسى به عنوان منجى این قوم وارد صحنه شد و خود به وسیله موسى با بنى اسرائیل پیمان بست که آنان را از بندگى مصرى‏ها رها کند و به امتى مقدس تبدیل سازد . در این پیمان، خداوند بنى‏اسراییل را امت‏خود لقب مى‏دهد . در این پیمان، تعامل خدا و بشر برخلاف پیمان نخست‏بدون قید و شرط نیست، بلکه در مقابل تعهد خدا براى بنى‏اسراییل آنان نیز باید تعهد دهند که از شریعت موسى که در ده‏فرمان خلاصه مى‏شد پیروى کنند . ⁽⁴⁷⁾ پیمان چهارم، پیمان خداوند با داوود است . این پیمان هم مثل پیمان با ابراهیم پیمانى است‏بدون هر گونه شرطى . خدا به داوود وعده داد که دودمان او جاودان باشند; یعنى پادشاهان بنى‏اسراییل که همان اخلاف داودند، مانند پسران خدا خواهند شد . ⁽⁴⁸⁾ اگر چه این پیمان‏ها در دوران تبعید پایان مى‏یابند، ولى به خوبى نشان مى‏دهند که چگونه رابطه میان یهوه و قوم برگزیده‏اش یک پیوند کاملا قراردادى بوده است . ⁽⁴⁹⁾ گفت‏وگوهاى بنى‏اسراییل با خدا کاملا نشانگر تلقى «خداى پیمان‏» است . از جمله این عبارت که، موسى در گفت‏وگوى خود با خدا، او را به یاد وعده‏هایش در پیمان مى‏اندازد: «بیاد آور قولى را که به خدمت‏گزاران خود ابراهیم، اسحاق و یعقوب داده‏اى . براى ایشان به ذات خود قسم خورده‏اى و فرموده‏اى که فرزندان شما را مثل ستارگان آسمان زیاد گردانم . . .» ⁽⁵⁰⁾

منبع : فصلنامه هفت آسمان / مهراب صادق‏نیا

----------------------------------------------------

43) خروج: 33: 11- 15

44) پیدایش: 9: 1- 9                         45) سفر پیدایش: 17                      46) همان: 17: 11- 12

47) خروج: 10- 20                             48) کتاب سموئیل دوم: 7

49) خدا و آدمیان، ص 101- 102 و درآمدى به مسیحیت، ص 51                      50) خروج: 32: 12و13